۵ دلیل برای اینکه به باغ وحش ها نرویم

می‌توانید تصور کنید که تمام عمرتان را در فضای کوچکی سپری کنید که نه دوستانتان را ببینید، نه بتوانید در آن گردش کنید یا جابجا شوید؟ به تنهایی در فضای کوچک ناآشنایی باشید که جمعیتی غریبه مدام دورتان جمع شده و به شما خیره می‌شوند. البته که تصورش سخت است اما  زندگی برخی سیاه پوستان در یک باغ وحش انسانی در شهر اشتوتگارت آلمان در سال ۱۹۲۸ میلادی همین بود.

باغ وحش های انسانی

شاید باور کردنش سخت باشد که در کمتر از ۱۰ سال پیش در اروپا و کشورهای پیشرفته باغ‌وحش های انسانی وجود داشتند. باغ‌وحش انسانی یا به اصلاحی دیگر مرکز نژاد شناسی؛ نمایش انسان‌های سیاه‌پوست و بربرها بود که در سده ۱۹ و اوایل سده ۲۰ میلادی، در اروپا رواج داشت. در این نوع از اسارتگاه تحت عنوان نژادگرایی علمی، بومی‌ها، بربرها و سیاه‌پوستانی که به عنوان برده و اسیر به اروپا آورده می‌شدند در باغ‌وحش‌های انسانی زنجیر شده و در قفس و به شکلی کاملاً تحقیرآمیز به نمایش عمومی گذاشته می‌شدند. اولین شخصی که دستور به بستن باغ‌وحش انسانی داد آدولف هیتلر بود. باغ‌وحش‌های انسانی پس از جنگ جهانی دوم در اروپا رو به کاهش و نابودی نهادند.

باغ‌وحش‌های انسانی مورد انتقاد شدید مخالفین نژادپرستی و مدافعان حقوق انسان قرار داشتند. شاید تحقیر آمیز ترین و معروف ترین نمونه انسان های باغ‌وحش های انسانی آن زمان شخصی بنام “اوتا بنگا” در باغ‌وحش برانکس به ‌سال ۱۹۰۶ میلادی بود که آمریکایی‌های بی‌شماری را به این باغ‌وحش در نیویورک کشید. مدیسون گرنت انسان‌شناس بنام آمریکایی و رئیس انجمن جانورشناسی نیویورک (که اتفاقاً معتقد به اصلاح نژادی هم بود)، سال ۱۹۰۶ دستور داد تا یک کوتوله کنگویی به نام اوتا بنگا را در باغ‌وحش برانکس به نمایش بگذارند. به دستور مدیسون گرنت؛ مدیر باغ‌وحش، بنگا را ابتدا کنار بوزینه‌ها، بعداً  کنار شامپانزه‌ها و سپس کنار یک اورانگوتان و یک طوطی گذاشت. جلوی قفسی که بنگا و اورانگوتان مشترکاً در آن زندگی می‌کردند، نوشته شده بود: حلقه گم‌شده.

منظور از حلقه گم‌شده این بود که در سیر تکامل انسان‌ها، آفریقایی‌ها نسبت به دیگر انسان ها به بوزینه‌ها نزدیک‌تر بوده‌اند.

اوتا بنگا که بعدها کتاب‌های مختلفی درباره او نوشته شد، اکنون به یک نماد در مبارزه با نژادپرستی علیه سیاه‌پوستان در آمریکا تبدیل شده است. او در ۲۰ مارس سال ۱۹۱۶ در سن ۳۲ سالگی (بعد از ۱۰ سال اسارت) و وقتی جنگ جهانی اول همه امیدهایش را برای بازگشت به کشورش یعنی کنگو از بین برده بود، بر اساس آداب و رسوم بومی خود، یک آتش درست کرد و سپس کنار آتش با شلیک یک تیر به قلبش خودکشی کرد.

باغ وحش حیوانات

باغ وحش مکانی برای نگهداری حیوانات (اهلی و وحشی) است. در باغ وحش برای هر حیوانی قفسی را آماده کرده‌ و اکثراً حیوانات را با جفت شان نگه‌داری می‌کنند و برای برخی حیوانات هم زیستگاه مصنوعی (اسارتگاه) ایجاد کرده‌اند و امکان تماشای حیوانات برای عموم مردم وجود دارد.

باغ‌ وحش ها در بزرگ ترین شهرهای دنیا به عنوان مراکز پژوهشی جانورشناسی (همانند مراکز نژاد شناسی انسان که به آن اشاره کردیم) اهمیت ویژه دارند. معمولاً قفس‌های حیوانات درنده در این اسارتگاه ها از میله‌های آهن محکم ساخته می‌شود و گاه نیز در اطراف محوطه زندگی این حیوانات استخرها و دریاچه‌های عمیق می‌سازند.

ساخت باغ وحش یا مجموعه نگهداری حیوانات در یونان، روم، ایران و کشورهای اسلامی پیشینه ای کهن دارد. جرجی زیدان می‌نویسد: از سرگرمی های خلفا جمع کردن و نگهداری حیواناتی همچون شیر، ببر و فیل بود که از وسایل شکوهمند دربار بشمار می‌رفت. نخستین کسی که در خاندان عباسیان به این امر (نگهداری حیوانات) توجه ویژه ای کرد، منصور بود که فیل های زیادی نگه می داشت.

از زمانی که نخستین باغ‌وحش به شیوه جدید در سال ۱۸۲۸ در لندن بازگشایی شد، امروزه بیش از هزار باغ‌وحش در جهان وجود دارد. نخستین باغ وحش به سبک جدید در ایران در زمان ناصرالدین شاه قاجار احداث و جایگاه آن باغ لاله‌زار در محل خیابان لاله‌زار کنونی در تهران بود. بعدها این باغ به فرح‌آباد منتقل و به عنوان مرکز باغ وحش سلطنتی پهلوی به‌شمار آمد.

حال همانطور که ابتدا با باغ وحش های انسانی و حیوانی آشنا شدید ما شما را در ادامه با ۵ دلیل برای اینکه توضیح بدهیم چرا هرگز نباید به باغ وحش بروید آشنا خواهیم کرد.

۱- اسارت، حیوانات را عصبی و به لحاظ روانی بیمار می‌کند.

هنگامی که حیوانات از زیستگاه طبیعی خود گرفته شده و در چنین محیط های کوچکی قرار می گیرند، مشکلات روانی گریبان گیرشان خواهد شد. یک مطالعه علمی توسط دانشمندان نشان می دهد که بیش از نیمی از فیل ها در باغ وحش های انگلستان از خود مشکلات رفتاری همانند تغییر در سرعت قدم زدن و تغییر در الگوهای تغذیه نشان می دهند.

محیط های مصنوعی ساخته شده در باغ وحش ها با الگوها و عادت های رفتاری طبیعی حیوان نیز کاملا تداخل دارد؛ مستندات حاکی از آن است که با توجه به عدم فعالیت حیوانات در این محیط های محدود؛ حیواناتی همچون فیل ها و شیر ها از بیماری آرتروز و همچنین سایر بیماری های مشابه رنج می برند.

در طبیعت فیل ها عادت کرده اند حداقل ۳۰ مایل (حدود ۴۸ کیلومتر) در روز پیاده روی کنند اما واقعیت این است که در باغ وحش ها در محوطه های محبوس چند متری هیچ امکانی برای این موضوع وجود ندارد. خرس‌ها ۱۸ ساعت در روز فعالند و صدها کیلومتر اطراف خانه‌شان را گشت‌زنی می‌کنند. شیرها و ببرها مسافت زیادی را می‌دوند و می‎نوردند تا شکارشان را پیدا کنند. اما وقتی این حیوانات یا هر حیوان دیگری در قفس‌های کوچک باغ‌وحش اسیرند، دیگر قادر نیستند این کارهای مهم و طبیعی را انجام دهند. آنها در قفس‌های تنگی نگه‌داری می‎شوند که هیچ شانسی برای فعالیت و هیچ خلق و خویی برایشان باقی نمی‌گذارد. زندگی در این وضعیت حیوانات را دچار وضعیتی می‌کند که  zoochosis  نام دارد. وضعیتی که حیوان رفتارهای عجیب نشان می‌دهد و از فرط ملال و کلافگی حتی ممکن است به خودش آسیب بزند.

شناخت نشانه های  وضعیت zoochosis در حیوانات آسان است. خرس‌ها و گربه‌سانان بزرگ مدام عقب و جلو می‎روند. میمون‌ها و پرنده‌ها به خودشان آسیب می‌زنند. زرافه‌ها گردنشان را می‎پیچانند و مدام سرشان را عقب و جلو می‌برند.  فیل‎ها سرشان را مدام بالا و پایین یا اینطرف و آنطرف می‌کنند. این‌ها رفتارهای طبیعی این حیوانات نیست که در طبیعت انجام می‎دهند.

۲- باغ‌وحش‌ها به پول اهمیت می‎دهند، نه حیوانات!

از آنجا که بیشتر مردم به بچه‌های حیوانات علاقه نشان می‌دهند. باغ‌وحش‌ها حیوانات را به قصد تولید بچه‌های بیشتر پرورش می‌دهند. نتیجه تولید بچه بیشتر،‌ تولید پول بیشتر است. وقتی بچه‌ها بزرگ می‎شوند و به اندازه قبل محبوب نیستند، باغ وحش ها شروع می‎کنند به تجارت کردن، قرض دادن یا فروختن این حیوانات.

این حیوانات بزرگسال و غمگین به باغ‌وحش‌های درجه چندم یا سیرک‌ها فروخته می‌شوند و البته بسیاری از آنها به کشتارگاه‌ها فرستاده می‎شوند تا برای همیشه به زندگی‌شان پایان داده شود.

۳- باغ وحش ها به ندرت به حیوانات کمک می‌کنند.

این یک ادعای واهی است که باغ وحش ها به حیوانات کمک می کنند. حیوانات در مقایسه با خانه های اصلی خود در حیات وحش، از فضای قابل توجهی در اسارتگاه ها برخوردار نیستند.

برای اثبات این موضوع، ببرها و شیرها در فضای باغ‌وحش حدود ۱۸۰۰۰ برابر فضای کمتری نسبت به حیات وحش دارند. خرس ها وضعیت بسیار متفاوتی دارند آنها یک میلیون برابر فضای کمتری در اسارت نسبت زیستگاه اصلی خود دارند. بسیاری از باغ‌وحش‌ها مدعی‌اند که از گونه‌های در معرض انقراض محافظت می‌کنند. اما این حقیقت ندارد. بیشتر گونه‌هایی که در باغ‌وحش‌ها نگهداری می‌شوند نه در معرض انقراضند و نه هیچ‌وقت قرار است به زیستگاه‌های طبیعی خود بازگردند.

باغ‌وحش‌ها و پارک‌های حیات وحش بیشتر به گونه‌های بزرگ مورد توجه علاقه نشان می‌دهند تا گونه‌های کوچک در معرض خطر. علاوه بر این نگهداری حیوانات در قفس هیچ کمکی به حفظ گونه آنان در حیات وحش نمی‌کند. اگر قرار بود باغ‌وحش‌ها به حفظ گونه‌ای کمک می‎کردند این کار باید در زیستگاه حیوانات انجام می‌شد و نه در زندان حیوانات.

۴- باغ‌وحش ها آموزنده نیستند.

احتمالا بزرگترین دروغی که به بشریت درباره باغ‌وحش‌ها گفته شده این است که مردم و بخصوص کودکان با دیدن آن، درباره حیات وحش می‌آموزند. اما تنها چیزی که مردم از باغ‌وحش می‌آموزند این است که نگهداری حیوان در اسارت، تنها، کلافه، رنجور و دور از خانه اشکالی ندارد. مردم تنها چند دقیقه جلوی هر قفس صرف می‎کنند و این تماشا چیز زیادی به آنها نمی‌آموزد. اطلاعات کنار قفس‌ها به ندرت حاوی چیزی بیشتر از نام حیوان، غذا و رده طبیعی او است. حیوانات در قفس رفتارهای طبیعی ندارند چون در وضعیت طبیعی نیستند. مثلا ممکن است پر پرنده‌ها کنده شود که مانع پریدنشان شوند. حیوانات آبزی آب کافی ندارند یا بسیاری از حیواناتی که در گروه‎های اجتماعی بزرگ زندگی می‎کنند به تنهایی یا حداکثر با یک حیوان دیگر در قفس نگه داشته می‌شوند.

۵- باغ وحش ها برای حیوانات خطرناکند.

باغ‌وحش‌ها در واقع زندان‌هایی هستند که حیوانات به هنگام احساس خطر راهی برای دفاع از خود یا فرار از موقعیت خطرناک ندارند. تا کنون حیوان‌های بسیاری در باغ‌وحش‌ها مسموم شده‌اند، گرسنگی و قحطی کشیده‌اند، از خدمات دامپزشکی محروم بوده‌اند یا در آتش سوخته‌اند. بسیاری از آنان با خوردن آشغال‎هایی که توسط بازدیدکنندگان درون قفس انداخته شده مرده‌اند. در بلایای طبیعی حیوانات باغ‌وحش‌ها هیچ کمک یا راه فراری ندارند.

چه می‌توان کرد؟

باغ‌وحش‌ها پرورش و زندانی کردن حیوانات را متوقف خواهند کرد اگر دیگر قادر نباشند بلیطی بفروشند. ساده‌ترین راه برای نجات حیوانات تحریم باغ‌وحش‌ها و تشویق دیگران است که هرگز از باغ وحشی بازدید نکنند. وقتی این همه اطلاعات، عکس، فیلم مستند و برنامه‎های آموزنده درباره حیوانات وجود دارد چرا باید به بهانه‌هایی مثل آموزش کودکان، تمام زندگی یک حیوان در رنج و اسارت بگذرد؟

مجمع فعالان زیست محیطی به عنوان سازمان مدافع حقوق حیوانات در ایران، باغ وحش ها را مکانی جز ترویج خشونت علیه حیوانات نمی داند و قطعا در مقابل این ظلم ایستادگی خواهد کرد.